Tia cực tím (tia UV) là một phần của ánh sáng mặt trời mà mắt thường không thể nhìn thấy. Mặc dù vô hình, nhưng tia cực tím ảnh hưởng đến mắt một cách rõ rệt và nguy hiểm nếu không được bảo vệ đúng cách. Việc tiếp xúc lâu dài với tia UV không chỉ gây mỏi mắt, nhức mắt mà còn có thể dẫn đến những tổn thương nghiêm trọng như đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng và thậm chí là mù lòa.

Vậy tia cực tím cụ thể gây ra những bệnh gì cho mắt và làm sao để bảo vệ mắt một cách hiệu quả? Hãy cùng Bệnh viện Mắt Bình Tâm tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Tia cực tím là gì?

Tia cực tím, hay còn gọi là tia tử ngoại (Ultraviolet – UV), là một dạng bức xạ điện từ có bước sóng ngắn hơn ánh sáng nhìn thấy nhưng dài hơn tia X. Theo nghiên cứu khoa học, tia cực tím được chia thành ba loại:

– UVA (320 – 400nm): Chiếm 95% tia UV chiếu xuống mặt đất. Có thể xuyên qua giác mạc, ảnh hưởng đến thủy tinh thể và võng mạc.

– UVB (280 – 320nm): Gây bỏng giác mạc, đục thủy tinh thể, tổn thương da. Dễ bị tầng ozone hấp thụ một phần.

– UVC (100 – 280nm): Bị tầng ozone hấp thụ hoàn toàn, ít ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Tuy nhiên, tầng ozone đang ngày càng mỏng dần khiến lượng tia cực tím, đặc biệt là UVB, chiếu xuống mặt đất tăng lên – kéo theo nguy cơ tổn thương mắt cũng tăng cao.

2. Tác hại của tia cực tím đối với mắt

Gây bỏng mắt cấp tính

Đây là biểu hiện thường gặp sau khi mắt tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng cường độ cao mà không được bảo vệ. Bỏng mắt gây cảm giác cộm, rát, đỏ mắt, chảy nước mắt liên tục và sợ ánh sáng. Trường hợp nặng có thể dẫn đến rộp mô giác mạc và mờ mắt tạm thời.

Gây đục thủy tinh thể

Tia cực tím là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây lão hóa sớm thủy tinh thể, dẫn đến đục thủy tinh thể – bệnh lý phổ biến ở người lớn tuổi nhưng ngày càng có xu hướng trẻ hóa do tiếp xúc nhiều với ánh nắng. Đục thủy tinh thể làm suy giảm thị lực, mờ mắt, thậm chí mất thị lực nếu không điều trị.

Thoái hóa điểm vàng

Điểm vàng là phần quan trọng nhất của võng mạc giúp mắt nhìn rõ chi tiết. Khi bị tia UV phá hủy lâu dài, điểm vàng có thể bị tổn thương, dẫn đến thoái hóa điểm vàng tuổi già (AMD) – nguyên nhân chính gây mù lòa không hồi phục ở người cao tuổi.

Gây u mi, ung thư vùng mắt

Ánh nắng có thể gây ra u mi, đặc biệt là các dạng ung thư biểu mô tế bào đáy, tế bào vảy hoặc u hắc tố ác tính. Đây là biến chứng nghiêm trọng khi da quanh mắt tiếp xúc với ánh nắng trong thời gian dài mà không có biện pháp che chắn.

Tổn thương giác mạc và kết mạc

Tiếp xúc nhiều với tia UV còn gây hiện tượng viêm kết mạc, viêm giác mạc. Mắt có cảm giác như có dị vật, giảm thị lực, nhìn thấy quầng sáng xung quanh nguồn sáng. Các triệu chứng này có thể tự hồi phục sau vài giờ nếu nhẹ, nhưng nếu tái phát nhiều lần sẽ dẫn đến tổn thương lâu dài.

3. Cách bảo vệ mắt khỏi tia cực tím

Để hạn chế những tác hại nguy hiểm từ tia cực tím, Bệnh viện Mắt Bình Tâm khuyến nghị những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả sau:

Tránh ra đường trong khung giờ cao điểm tia UV

Tia UV đạt cường độ cao nhất vào khoảng 10h sáng đến 16h chiều, đặc biệt vào mùa hè. Hãy cố gắng hạn chế ra đường trong khung giờ này hoặc có biện pháp bảo vệ khi bắt buộc phải ra ngoài.

Sử dụng kính râm chuyên dụng

Không phải kính râm nào cũng có khả năng chống tia cực tím. Hãy lựa chọn kính có gắn mác UV400 hoặc 100% UV Protection, có khả năng ngăn cả tia UVA và UVB. Nên chọn loại kính:

– Có gọng to và sát khuôn mặt để che chắn ánh sáng từ nhiều phía.

– Được chứng nhận bởi các tiêu chuẩn quốc tế như ANSI Z80.3 (Mỹ), EN 1836 (Châu Âu) hoặc AS 1067 (Úc).

– Đối với người đeo kính cận, nên sử dụng kính tiếp xúc hoặc tròng kính có khả năng chống tia UV.

Lưu ý: Kính râm kém chất lượng còn nguy hiểm hơn vì làm giãn đồng tử, tạo điều kiện cho tia UV dễ xâm nhập vào mắt hơn.

Bảo vệ mắt ngay cả khi trời râm

Tia UV có thể xuyên qua mây mù, sương nhẹ nên vẫn gây hại kể cả khi không có ánh nắng trực tiếp. Do đó, kính chống UV nên được đeo cả khi trời âm u, không chỉ những ngày nắng gắt.

Đội mũ, nón rộng vành khi ra ngoài

Việc đội mũ rộng vành, nón che đầu giúp giảm đáng kể lượng tia UV chiếu trực tiếp vào vùng mắt và da mặt.

Không nhìn trực tiếp vào mặt trời

Kể cả khi xảy ra hiện tượng nhật thực, tuyệt đối không nhìn trực tiếp bằng mắt thường. Hãy sử dụng kính lọc chuyên dụng nếu muốn quan sát các hiện tượng này.

Bảo vệ mắt cho trẻ em

Trẻ em có giác mạc trong hơn người lớn nên tia UV dễ xuyên sâu hơn, gây tổn thương nặng nề hơn. Hãy trang bị kính râm chất lượng cho trẻ, đồng thời khuyến khích đội mũ khi chơi ngoài trời để phòng tránh nguy cơ mắc các bệnh về mắt do ánh nắng.

4. Cách xác định mức độ tia UV trong ngày

Để biết được thời điểm nào nên hạn chế ra ngoài, bạn có thể theo dõi chỉ số UV (UV Index) – thường được cập nhật hàng ngày trên điện thoại, các trang thời tiết hoặc ứng dụng dự báo khí tượng.

Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng đến cường độ UV gồm:

– Thời gian trong ngày: Trưa nắng sẽ có tia UV mạnh nhất.

– Mùa: Hè (tháng 5–8) là thời điểm tia cực tím hoạt động mạnh.

– Bề mặt xung quanh: Mặt cát, nước, bê tông… phản xạ lại tia UV rất mạnh.

– Độ cao: Càng lên cao (như vùng núi), không khí loãng, tia UV càng mạnh.

– Lượng mây: Mây mỏng không cản được tia UV. Ngay cả khi trời râm cũng có nguy cơ cao.

5. Kết luận

Tia cực tím tuy vô hình nhưng lại gây ra những tổn thương mắt nghiêm trọng nếu chúng ta chủ quan. Việc bảo vệ mắt khi ra đường, đặc biệt trong những ngày nắng gắt, là điều cần thiết và không thể xem nhẹ. Tại Bệnh viện Mắt Bình Tâm, chúng tôi luôn khuyến khích cộng đồng chủ động chăm sóc và bảo vệ đôi mắt – tài sản quý giá nhất của mỗi người.

Hãy đeo kính chống tia cực tím, đội mũ rộng vành và kiểm tra mắt định kỳ để bảo vệ thị lực cho bản thân và người thân yêu!